Sołtysowo

Łacińsko-niemieckie słowo „sołtys” niemal od zawsze oznaczało przedstawiciela społeczności sąsiedzkiej (najczęściej wiejskiej), ale nie takiego, którego owa społeczność sobie obrała, tylko swoistego prokurenta spraw „pańskich”. Sołtys – również obecnie – wykonuje niektóre zadania administracyjne (realizacja decyzji „pańskich”) i skarbowe (pobór podatku), a podczas podejmowania decyzji przez organ władczy (niegdyś szlachcica, obecnie radę gminy) – może najwyżej pogadać, prawa głosu nie mając.

Chodzi mi jednak po głowie, aby nadać instytucji sołtysa szczególne uprawnienia elekcyjne i samorządowe. Oto obrys koncepcji „ordynacji sołtysowskiej”.

1. Sołtys wybierany jest w głosowaniu powszechnym przez samorządną społeczność sąsiedzką – wiejską i miejską – zdolną do sprawowania bezpośredniej kontroli nad poczynaniami Sołtysa (wieś, osiedle, kwartał miejski, itp.);
2. Wynagrodzenie Sołtysa nie może być większe niż średni dochód na dorosłą osobę w wybierającej go społeczności sąsiedzkiej;
3. Wybierając Sołtysa społeczność jednocześnie decyduje o jednej z jego ról: administrator albo elektor;
4. Jako administrator Sołtys ma wgląd w wybrane pozycje PIT wszystkich przedstawicieli społeczności sąsiedzkiej, zarządza sąsiedzkim funduszem społecznym pełniącym funkcje socjalne, dowodzi (w rozumieniu „mundurowym”) społecznością w sytuacjach alertowych (np. pożar, powódź, epidemia) w ramach tzw. obrony cywilnej;
5. Sołtys-administrator zarządza lokalną instytucją Swojszczyzny, czyli umowami, na podstawie których nowi współ-mieszkańcy sąsiedztwa-wspólnoty nabywają praw środowiskowych i przyjmują obowiązki wobec społeczności (w skrócie: pretendenci otrzymują lokum lub grunt oraz gwarancje zatrudnienia, w zamian oferują równie cenne wartości wspólnocie, pośród której chcą zamieszkać, osiedlić się); 
6. Jako administrator sołtys może powołać bez konsultacji – na swój koszt – nie więcej jak 4-ch swoich prokurentów komunalnych (np. arbitra w sporach, opiekuna najuboższych, specjalistę od infrastruktury, kosztorysanta);
7. Jako elektor Sołtys jest „z klucza” członkiem rady gminy, owa rada zaś składa się wyłącznie z Sołtysów;
8. W szczególnych przypadkach społeczność sąsiedzka może być tożsama z załogą liczebnego zakładu pracy lub jego części, ale suma takich społeczności nie może przekraczać 10% liczby wszystkich społeczności gminy;
9. Nie później niż 14 dni od daty ustanowienia Sołtysa administratorem – społeczność sąsiedzka wybiera członka rady gminy reprezentującego tę społeczność;
10. Rada gminy może powierzyć Sołtysowi-elektorowi funkcję administratora, może też przewidziany tu zakres obowiązków powierzyć wyspecjalizowanym organom;
11. Zgromadzenie ogólne powiatu składa się z wszystkich członków rad gmin, wybiera radę powiatu i posła swojej ziemi do parlamentu;
12. Sołtys (niezależnie od pełnionej roli) sporządza i konsultuje (podpisy przynajmniej 1/3 członków społeczności sąsiedzkiej) listę spraw komunalnych do załatwienia podczas kadencji (może to być lista indykatywno-iteracyjna, coroczna, ale wtedy iteracje roczne zatwierdza rada gminy);
13. Sołtys (niezależnie od pełnionej roli) sporządza listę kandydatów do rady powiatu oraz kandydatów swojej społeczności sąsiedzkiej do funkcji Posła;
14. Lista kandydatów do rady powiatu zawiera programy kandydatów w postaci ich autorskich propozycji spraw komunalnych do załatwienia;
15. Wybory odbywają się w ten sposób, że głosujący wskazują na 5-7 spraw komunalnych najpilniejszych, ewentualnie ustalają pełny ranking dla spraw na liście;
16. Wygrywają ci kandydaci do rady powiatu, których programy są najbardziej zbieżne z listami spraw komunalnych: oceny dokonuje Zebranie Sołtysów Powiatu;
17. Zebranie Sołtysów Powiatu decyduje o statutach Gminy i Powiatu, zatem również o strukturze Urzędów Gminy i Powiatu oraz o wielkości zatrudnienia w tych Urzędach;
18. Na żądanie 25% członków społeczności sąsiedzkiej może dojść do weryfikacji wyborczej/referendalnej mandatu Sołtysa (zatem może dojść do wyborów nowego Sołtysa na pozostały okres kadencji);
19. Na żądanie 1/3 Sołtysów może dojść do reasumpcji kluczowych decyzji rady gminy i rady powiatu;
20. Decyzje rady gminy i rady powiatu, w których uczestniczył odwołany sołtys, społeczność sąsiedzka może podważać na drodze administracyjno-prawnej, a jeśli nastąpiło szczególne narażenie na szwank ważnych interesów społeczności – na drodze sądowej;

Przypominam, że powyższa koncepcja to obrys, oddaje ideę „przełożenia” bezpośredniej kontroli społecznej na schematy wyborów pośrednich, odpartyjnia też wybory samorządowe, częściowo parlamentarne.

W koncepcji tej instytucja Sołtysa, jako swoistego męża zaufania społeczności sąsiedzkiej, staje się kluczowa dla ustroju Państwa.